«تابناک باتو» ـ گرمازدگی (Heat Stroke) جدی‌ترین شکل آسیب گرمایی است و به عنوان یک وضعیت اضطراری پزشکی در نظر گرفته می‌شود.
گرمازدگی میتواند موجب مرگ یا آسیب دیدگی مغز و دیگر اندام‌های داخلی بدن انسان شود. اگرچه گرمازدگی بیشتر افراد بالای ۵۰ سال را تحت تاثیر قرار میدهد، افراد دیگر، به ویژه ورزشکاران جوان سالم نیز می‌توانند تحت تاثیر این شرایط قرار بگیرند.
گرمازدگی اغلب به صورت شرایطی پیشرونده از بیماری‌های خفیف‌تر مرتبط با گرما مانند کرامپ‌های گرمایی، سنکوپ (غش کردن) گرمایی، و خستگی گرمایی شکل می‌گیرد. با این وجود، گرمازدگی میتواند حتی بدون هیچ گونه نشانه‌ای از آسیب گرمایی نیز آغاز شود.
گرمازدگی به واسطه قرار گرفتن طولانی مدت در برابر دما‌های بالا - به طور معمول در ترکیب با کم آبی بدن - رخ میدهد که به نارسایی سیستم کنترل دمای بدن منجر می‌شود. در تعریف پزشکی، گرمازدگی شامل افزایش دمای بخش مرکزی بدن به بیش از ۱۰۴ درجه فارنهایت (۴۰ درجه سانتیگراد) پس از قرار گرفتن در معرض دما‌های بالا می‌شود همراه با عوارضی است که سیستم عصبی مرکزی را درگیر می‌کنند. از دیگر علایم شایع می‌توان به حالت تهوع، تشنج، سردرگمی، ناهماهنگی، و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری یا کما اشاره کرد.
نشان های گرمازدگی
همان گونه که در بالا اشاره شد، علامت مشخص گرمازدگی دمای بیش از ۱۰۴ درجه فارنهایت (۴۰ درجه سانتیگراد) بخش مرکزی بدن است. اما غش کردن ممکن است نخستین نشانه گرمازدگی باشد.
از دیگر علائم گرمازدگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
- سردرد ضربان دار
- سرگیجه و سبکی سر
- عدم تعریق به رغم گرما
- قرمزی، داغی و خشکی پوست
- ضعف ماهیچه یا کرامپ‌ها
- حالت تهوع و استفراغ
- ضربان قلب سریع که ممکن است قوی یا ضعیف باشد
- تنفس سریع و کم عمق
- تغییرات رفتاری مانند سردرگمی، ناهماهنگی، تلوتلو خوردن
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
کمک‌های اولیه برای گرمازدگی
اگر نسبت به این مسأله که فردی به گرمازدگی مبتلا شده است، مشکوک هستید، بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی (۱۱۵) تماس گرفته یا فرد را به یک بیمارستان منتقل کنید. هر گونه تاخیر در دریافت کمک پزشکی میتواند مرگبار باشد.
اگر در انتظار رسیدن ماموران اورژانس هستید، کمک‌های اولیه را آغاز کنید. فرد را به محیطی با تهویه مطبوع مناسب منتقل کنید یا حداقل وی را در مکان سایه و خنک قرار داده و لباس‌های اضافه را از تن وی درآورید.
در صورت امکان، دمای بخش مرکزی بدن فرد را اندازه گیری کنید و کمک‌های اولیه برای کاهش دما به ۱۰۱ تا ۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتیگراد) را آغاز کنید. اگر دماسنج ندارید، در آغاز کمک‌های اولیه تامل نکنید.
برای کاهش دمای بدن فرد گرمازده میتوانید راهبرد‌های زیر را مد نظر قرار دهید:
با کمک پنکه یا وسیله دیگر هوای مکانی که بیمار در آن قرار دارد را به جریان درآورید، در شرایطی که پوست وی را با آب مرطوب می‌کنید.
بسته‌های یخ را روی زیربغل، کشاله ران، گردن و پشت بیمار قرار دهید. این مناطق سرشار از رگ‌های خونی نزدیک به پوست هستند و خنک سازی آنها ممکن است به کاهش دمای بدن کمک کند.
بیمار را زیر دوش آب سرد قرار داده یا در یک وان آب سرد غوطه‌ور کنید.
اگر بیمار گرمازده جوان و سالم است و ورزش شدید به این شرایط منجر شده است میتوانید از وان یخ برای کمک به کاهش دمای بدن استفاده کنید.
از یخ برای بیماران مسن، کودکان، بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، یا هر فردی که گرمازدگی وی ناشی از ورزش شدید نبوده است، استفاده نکنید. انجام این کار میتواند خطرناک باشد.
برای دریافت راهنمایی‌های بیشتر میتوانید با بخش اورژانس یک بیمارستان یا مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
عوامل خطرآفرین برای گرمازدگی
گرمازدگی بیشتر افراد مسن که در خانه‌هایی با تهویه مطبوع نامناسب یا جریان هوای ناکافی زندگی می‌کنند را تحت تاثیر قرار میدهد. همچنین، افراد در هر سنی در صورت عدم مصرف آب به میزان کافی، ابتلا به یک بیماری، یا مصرف الکل می‌توانند دچار گرمازدگی شوند.
گرمازدگی ارتباط نزدیکی با شاخص گرما دارد که بر اساس آثار رطوبت نسبی و دمای هوا مشخص می‌شود. رطوبت نسبی ۶۰ درصد یا بیشتر تبخیر عرق را مختل میکند که توانایی بدن برای خنک سازی خود را کاهش میدهد.
خطر بیماری مرتبط با گرما زمانی که شاخص گرما به ۹۰ درجه فارنهایت (۳۲ درجه سانتیگراد) یا بیشتر می‌رسد، به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. از این رو، توجه به این شاخص به ویژه طی دوران امواج گرما اهمیت دارد و به خاطر داشته باشید که قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید میتواند شاخص گزارش شده را تا با ۱۵ درجه نیز افزایش دهد.
اگر در یک محیط شهری ساکن هستید، طی یک موج گرمایی بلند مدت ممکن است مستعد ابتلا به گرمازدگی باشید، به ویژه اگر شرایط جوی راکد و کیفیت هوای پایین باشد. طی شرایطی که به نام «اثر جریزه گرمایی» شناخته می‌شود، آسفالت و بتن طی روز گرما را در خود ذخیره کرده و طی شب به تدریج آن را آزاد می‌کنند که به افزایش دمای هوای شبانه منجر می‌شود.
از دیگر عوامل خطرآفرین مرتبط با بیماری مرتبط با گرما می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
سن
به طور خاص، نوزادان و کودکان تا ۴ سال، و بزرگسالان بالای ۵۶ سال نسبت به گرمازدگی آسیب پذیر هستند، زیرا آرام‌تر از افراد دیگر با گرما سازگار می‌شوند.
شرایط سلامت
افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی، یا کلیوی، چاقی یا اضافه وزن، فشار خون بالا، دیابت، بیماری روانی، کم خونی داسی شکل، آفتاب سوختگی، و هر شرایطی که موجب تب شود، در معرض خطر بیشتری برای گرمازدگی قرار دارند.
دارو‌ها
از این جمله می‌توان به آنتی هیستامین ها، دارو‌های رژیم لاغری، دارو‌های ادرارآور، دارو‌های آرام بخش، دارو‌های مسکن، محرک ها، دارو‌های تشنج، دارو‌های قلب و فشار خون، مانند مسدودکننده‌های بتا و رگ بندها، و دارو‌های بیماری‌های روانی، مانند ضد افسردگی‌ها و دارو‌های ضد روان‌پریشی اشاره کرد. مواد مخدر مانند کوکائین و متآمفتامین نیز با افزایش خطر گرمازدگی پیوند خورده اند.
دیابت
افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای مراجعه به بخش اورژانس، بستری شدن در بیمارستان، و مرگ ناشی از بیماری مرتبط با گرما قرار دارند و ممکن است خطر این شرایط طی امواج گرما را نادیده بگیرند.
پیشگیری از گرمازدگی
زمانی که شاخص گرما بالا است، باقی ماندن در محیطی یا تهویه مطبوع مناسب بهترین اقدام محسوب می‌شود. اگر باید در فضای آزاد حضور داشته باشید، با مد نظر قرار دادن برخی اقدامات میتوانید از گرمازدگی پیشگیری کنید که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پوشیدن لباس‌های سبک، گشاد و رنگ روشن به همراه یک کلاه مناسب، مانند کلاه‌های حصیری
- استفاده از محصولات ضد آفتاب با SPF ۳۰ یا بیشتر
-نوشیدن مایعات فراوان. برای پیشگیری از کم آبی بدن به طور کلی نوشیدن هشت لیوان آب، آبمیوه یا آب سبزی در روز توصیه شده است. از آنجایی که بیماری مرتبط با گرما میتواند در نتیجه تخلیه نمک نیز رخ دهد، استفاده از یک نوشیدنی ورزشی سرشار از الکترولیت طی دوره‌های گرما و رطوبت شدید نیز میتواند مفید باشد.
دانستنی‌هایی درباره گرمازدگی
- اقدامات احتیاطی بیشتر هنگام ورزش یا کار در فضای آزاد را مد نظر قرار دهید. توصیه کلی مصرف ۲۴ اونس مایع (حدود سه لیوان) دو ساعت پیش از ورزش و مصرف ۸ اونس (یک لیوان) آب یا نوشیدنی ورزشی درست پیش از انجام ورزش است. طی انجام ورزش نیز شما باید هر ۲۰ دقیقه ۸ اونس (یک لیوان) آب دیگر مصرف کنید، حتی اگر احساس تشنگی نمی‌کنید.
- فعالیت‌های فضای آزاد خود را دوباره برنامه ریزی کرده یا لغو کنید. در صورت امکان حضور خود در فضای آزاد را برای زمان‌های خنک‌تر روز، مانند اوایل روز یا پس از غروب خورشید، برنامه ریزی کنید.
از دیگر راهبرد‌ها برای پیشگیری از گرمازدگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بر رنگ ادرار خود نظارت داشته باشید. ادرار تیره‌تر نشانه‌ای از کم آبی بدن است. به میزان کافی آب بنوشید تا رنگ بسیار روشن ادرار حفظ شود.
- وزن خود را پیش و پس از ورزش اندازه گیری کنید. نظارت بر وزن آبی از دست رفته میتواند به تعیین میزان آبی که باید بنوشید، کمک کند.
- از مایعات حاوی کافئین یا الکل پرهیز کنید، زیرا هر دو ماده می‌توانند موجب از دست رفتن مایع بیشتر و تشدید بیماری مرتبط با گرما شوند. همچنین، نمک مصرف نکنید، مگر این که پزشک به شما چنین توصیه‌ای کرده باشد. مصرف نوشیدنی‌های ورزشی یا آبمیوه ساده‌ترین و امن‌ترین روش برای جایگزینی نمک و الکترولیت‌های از دست رفته دیگر طی دوره امواج گرما است.
- اگر به صرع یا بیماری قلبی، کلیوی یا کبدی مبتلا هستید، رژیم‌های محدود از نظر مصرف مایعات را دنبال می‌کنید یا با یک مشکل احتباس مایع مواجه هستید، پیش از افزایش میزان مایعات مصرفی با پزشک خود صحبت کنید.
- اگر در خانه‌ای فاقد کولر، پنکه یا تهویه مطبوع زندگی می‌کنید، حداقل دو ساعت از روز - ترجیحا داغ‌ترین زمان روز - را در محیطی با تهویه مطبوع مناسب سپری کنید. طی داغ‌ترین زمان روز پرده‌ها یا سایه بان‌ها را در خانه بکشید و طی شب پنجره‌ها را از دو سمت ساختمان باز کنید تا تهویه هوا صورت بگیرد.
دورنمای گرمازدگی
احتمالا طی هفته پس از بهبود گرمازدگی، حساسیت بیشتری به دما‌های بالا خواهید داشت. از این رو، بهترین گزینه پرهیز از آب و هوای داغ و تمرین سنگین تا زمانیست که دکتر به شما بگوید دیگر خطری برای انجام فعالیت‌های عادی وجود ندارد.
عصرایران
